Yatırım projelerinin analiz edilmesi amacıyla hazırlanan fizibilite raporları hazırlanma süreleri, duyarlılıkları, maliyetleri ve yapılan araştırma ve analizin derinliğine bağlı olarak üç sınıfta değerlendirilebilir.
- Olanak Etüdü
- Ön Fizibilite
- Fizibilite
Bu üç raporun cevap aradığı sorular aynıdır. Üç tür rapor da neyi, hangi nitelikte, nerede, nasıl, kaç paraya üreteceğimizi, ne kadarını kaça ve kime/nereye satabileceğimizi, ne kadar kâr edebileceğimizi, bunun için ne kadar ve ne türde kaynak (zaman, para , bilgi, emek, işgücü vb) gerektiğini sorularına cevap arar. Risk ve duyarlı oldukları konular irdelenir. Dolayısı ile üç türün de başlıkları aynıdır. Aralarındaki temel fark ulaşılan sonuçların hassasiyeti, raporun hazırlanma süresi ve maliyetidir.
| Olanak Etüdü | Ön Fizibilite | Fizibilite | |
| Hassasiyeti | TYT’nın ±%30 | TYT’nın ±%20 | TYT’nın ±%10 |
| Maliyet | TYT’nın %0,1-0,3 | TYT’nın %0,5-%1 |
TYT: Toplam Yatırım Tutarı (Sabit Yatırım Tutarı + işletme Sermayesi İhtiyacı)
İyi bir fizibilitenin, yatırıma dönüştürüldüğünde toplam yatırımın gerçekleşme tutarının, öngörülen toplam yatırım tutarından (TYT) en fazla ±%10 düzeyinde farklılaşması başarı göstergesidir. Bu sapma ön fizibilitede ±%20, olanak etüdünde ±%30 olması normal kabul edilir.
Başarılı bir fizibilitede;
Ürün ve/veya Hizmet Konusunun Net,
Proje Tasarımının Kapsamlı,
Sermaye Yapısı Tanımlı,
Seçim Kriterlerinin Açıklanmış (hangi ürün, kurulu kapasite, yer seçimi, teknoloji ve üretim yönteminin seçimi, hedef pazar ve müşteri kitlesi),
Performans Tahminlerinin Sayısal/Nicel olması,
Pazar ve teknolojiye ilişkin veri kaynakları güvenilir olması gerekir. Kullanılan kaynaklar ve gerekçeler raporda ilgili yerde verilmelidir.
TEKNİK DEĞERLENDİRMENİN KONULARI
Teknik değerlendirme bir çeşit tasarım sürecidir ve yukarıda sınıflanan her üç yatırım türünün fizibilitesinde de içeriği değişmez. Teknik değerlendirme bölümünde satışa konu olan ürün ve/veya hizmetin ne olacağından başlayarak, aşağıda sıralanan konular tasarımlanır/ belirlenir.
- Ürün/Hizmetin Tasarımı,
- Kuruluş Yerinin Seçimi,
- Yatırım süresinin faaliyet planının netleştirilmesi,
- Kurulu kapasitenin belirlenmesi,
- Teknoloji ve üretim yönteminin seçimi,
- Organizasyon şeması ve gerekli işgücünün tasarlanması,
- Sabit yatırım tutarının hesaplanması
- Kurulu kapasitedeki yıllık işletme gelirleri, giderleri ve işletme sermayesinin hesaplanması, çevre boyutları ve etkilerinin tespiti ile
- Hurda değer (veya terminal değer) hesabı yapılır.
Bu analizlerde satışa konu olan ürün ve/veya hizmetin tanımı kritik öneme haizdir. Bir fizibilitede olmazsa olmaz içerik, yatırıma konu olan ürün ve/veya hizmetin seçimi ile içeriğinin tanımının gereği gibi yapılabilmesidir. Bu tanım yeterli ölçüde yapılmamış ise veya ekonomist ile teknik uzmanın ürün ve/veya hizmet türü üzerinde uzlaşısı sağlanamamışsa, o fizibilitenin sağlıklı bir karar verdirme şansı kalmaz. Yetersiz ürün ve/veya hizmet seçimi veya yetersiz tanımlama ve özellikleri belirlemede yetersizlik, daha sonraki analiz ve hesaplamalar doğru da yapılsa, yapılabilirlik kararının tespitinde yatırımcıyı sağlıklı yönlendirme fonksiyonunu ortadan kaldırır.
Dolayısı ile bir fizibilitenin olmazsa olmazı yatırım sonunda gelir getirecek olan ürün/hizmetin yeterli düzeyde netleştirilmiş olmasıdır. Burada “yeterli” düzeyde” kavramı ile kast edilen, sabit yatırımın, kurulu kapasitenin, yıllık işletme giderlerinin, yıllık işletme gelirlerinin ve pazar payının (KKO) hesaplamalarının sağlıklı yapılmasına imkân verecek ölçüde detaya haiz bir tanımladır.
Örneğin fiziksel bir mamul üretimi söz konusu işe ürünün fiziksel, kimyasal ve/veya biyolojik özellikleri, boyutu, bünyesinde yer alan varsa diğer ara mamuller ve malzemeler vb.
Eğer üretilecek olan mamul değil de bir hizmet ise benzer şekilde o hizmetin, kime, hangi sıklıkla, ne kadar süre ile kaç kişilik gruplara, ne şekilde verileceğinin, hizmet için gerekli girdi, mekân, araç gereç ve işgücü özelliklerinin netleştirilmesi gerekli olacaktır.
Aşağıda muhtelif türdeki yatırım konuları için ürün ve/veya hizmet türlerine ilişkin örnekler verilmiştir. Ürün ve/veya hizmet miktarlarının sayısallaştırılması, hizmet içeriklerinin netleştirilmesi gerekir. Özellikle hizmet üretiminde satışa konu hizmetlerin tanımlanmasında sayısallaştırmaya esas verilerin netleştirilmesi önem kazanır. Zira bu noktada makine ekipmandan ziyade insan yetenek ve işgücünün emek verme süresi ön plana çıkar.
Gerekli sabit yatırımın büyüklük ve teknolojik özellikleri, sayısı, yatırım yeri, işletme giderleri ve hizmet niteliğine bağlı fiyatlandırma gibi konular ancak bu hizmetlerin niteliği ve sayısı ayrıntılı tanımlandığında sağlıklı biçimde belirlenebilir.
Muhtelif Yatırım Örneklerine İlişkin Olası Ürün ve/veya Hizmet Türleri Tablosu >>>